Poznanie aniołów

Bóg jest samą prawdą i źródłem najwyższej znajomości wszechrzeczy. Im ktoś jest bliżej tego źródła prawdy i wiedzy, tym lepiej poznaje prawdę, tym większą posiada wiedzę. Anioły jako czyste duchy nieustannie wpatrują się w Boga, poznają Jego i rzeczy przez Niego stworzone. Poznanie Boga nigdy nie może być pełne, bo żadne stworzenie nie może w pełni Go pojąć. Jednak aniołowie mają to poznanie doskonalsze niż ludzie. Podobnie jest z poznaniem świata: aniołowie znają "wszelkie tajemnice świata, całą mądrość ludzką, mają pełną wiedzę o przyrodzie, kosmosie. Wiedzę tę Bóg wlał aniołom bezpośrednio w chwili, gdy ich stwarzał.

Ludzie poznają świat od zewnątrz, za pośrednictwem zmysłów, przez obserwację i badanie rzeczy, które ich otaczają. Sposób poznania właściwy aniołom jest inny. Swoją wiedzę czerpią oni jakby od wewnątrz rzeczy, gdyż znają je dogłębnie. W teologii i filozofii mówi się, że aniołowie mają idee wlane wszystkich rzeczy, nie tylko w ogólnych zarysach, ale w szczegółach. Te idee wlane to nic innego jak dokładna znajomość każdej rzeczy, jej treści, jej istoty. Dzięki tym ideom anioł poznaje rzeczy tak, jak istnieją one w rzeczywistości. Jest to poznanie podobne do tej wiedzy o rzeczach, jaką posiada wszechwiedzący Bóg. I tu również anioł, choć doskonalszy od człowieka, jest niżej postawiony od Boga, jako Jego stworzenie.

Powiedzieliśmy, że aniołowie mają poznanie doskonalsze od ludzkiego i wiedzę o świecie pełniejszą niż my. Anioł nie potrzebuje rozumować, wnioskować, domyślać się, by jakąś rzecz poznać. Jego wiedza jest jakby intuicyjna: obejmuje od razu jednym spojrzeniem umysłu całą prawdę.
Umysł dziecka jest mniej rozwinięty niż umysł dorosłego. U aniołów taki rozwój również nie jest potrzebny - ich umysł od razu jest w pełni rozwinięty. Dlatego anioł nie musi niczego się uczyć.
Ponieważ jednak istnieje wielu aniołów, z których każdy jest mniej lub bardziej doskonały (bliższy Boga), dlatego też każdy anioł ma poznanie i wiedzę mniej lub bardziej doskonałą. Im anioł jest doskonalszy w swej naturze, tym jego idee są szersze i zawierają więcej treści. Tym bardziej też anioł uczestniczy w poznaniu i wiedzy Bożej.
Podobnie jest i u ludzi: im umysł danego człowieka jest doskonalszy, tym jego poznanie staje się prostsze, tym mniej potrzebuje pojęć, by poznać daną prawdę - i tym bardziej zbliża się do poznania Bożego, które jest proste i bezpośrednie.

Jeśli umysł ludzki może poznać istnienie Boga, tym bardziej jest to możliwe dla umysłu anielskiego. Anioł poznaje istotę Boga nie intuicyjnie i bezpośrednio, gdyż to nie jest możliwe na poziomie przyrodzonym, naturalnym, bez specjalnej łaski Bożej. Anioł poznaje Boga w sobie, to znaczy poznaje siebie jako odbicie Boga, jako podobieństwo Boga. Anioł nie może błądzić odnośnie do istnienia Boga i Jego przymiotów. Dlatego ateizm u aniołów jest niemożliwy (nawet Szatan, czyli upadły anioł, wierzy w istnienie Boga, lecz nie chce Mu służyć; Pismo święte mówi: "Wierzysz, że jest jeden Bóg? Słusznie czynisz - lecz także i złe duchy wierzą i drżą" -Jk 2,19).
Anioł ponadto zna dokładnie siebie i innych aniołów. Człowiek poznaje siebie stopniowo, zastanawiając się nad własnym postępowaniem. Wtedy dopiero odkrywa przymioty swej duszy. Anioł zna siebie bezpośrednio, w samej swej istocie. Również wzajemne poznanie ludzi jest niedoskonale, podczas gdy aniołowie dzięki ideom wlanym poznają siebie wzajemnie w sposób pełny.
Aniołowie poznają nie tylko siebie samych, lecz także inne rzeczy stworzone. Poznają świat, to, co jest na świecie, i to, co dzieje się na świecie - z wyjątkiem tego, co zależy od wolnej woli innych aniołów i ludzi. Nie znają zatem tajemnic serc ludzkich, chyba że człowiek sam wyjawi to w jakiś sposób na zewnątrz. Jako istoty doskonałe i posiadające niebywałą inteligencję aniołowie potrafią z pewnych objawów zewnętrznych poznać to, co dzieje się w duchu człowieka. Podobnie i ludzie mogą czasem odgadnąć czyjś smutek lub radość z wyrazu jego twarzy. Tym bardziej potrafią to aniołowie, znający doskonale i lepiej niż najlepszy psycholog wewnętrzną strukturę duszy ludzkiej.

Przyszłość jest tylko częściowo odkryta przed oczami aniołów - znają oni te przyszłe zdarzenia, które są nieuchronne (ale ludzie często nawet się ich nie domyślają). Nie wiedzą natomiast aniołowie nic na temat tego, co zależy od zrządzeń Bożych, od wolnej woli ludzi i innych aniołów. Podobnie i prawdy nadprzyrodzone - mogą je poznać aniołowie jedynie przez łaskę, dzięki nadprzyrodzonemu światłu, danemu przez Boga.